Μια Εισαγωγή στην Ομαδοσυνεργατική Διδασκαλία

Η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, με την έννοια της δημιουργίας μιας κοινότητας μάθησης, όπου όλοι θα συμμετέχουν ισότιμα στη γνώση, σε σχέση με την παραδοσιακή-δασκαλοκεντρική διδασκαλία προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα.

Οι περισσότεροι δάσκαλοι θέλουμε να επιτύχουμε στην ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και επιδιώκουμε αντίστοιχες πρακτικές στην τάξη. Δυσκολευόμαστε, όμως, αρκετά να αποκομήσουμε όλα τα οφέλη εξαιτίας μιας σειράς παραγόντων.

Συνήθως, απαιτείται αρκετός χρόνος και προετοιμασία για την υλοποίηση συνεργατικών δραστηριοτήτων γιατί χρειάζεται προσεκτικός σχεδιασμός και δόμηση τους. Ένας άλλος παράγονας είναι τα προβλήματα ηγεσίας που δημιουργούνται μέσα στις ομάδες και οι διαφωνίες μεταξύ των παιδιών. Ενδεχομένως, η συνεργασία μεταξύ ενός προχωρημένου με έναν όχι και τόσο καλό μαθητή/τρια μπορεί κάποιες φορές να εκνευρίσει τον πρώτο.

Είναι θέμα συνήθειας τα παιδιά να προσαρμοστούν σε αυτό το νέο είδος μάθησης. Όταν τα παιδιά συνηθίσουν, θα αρχίσουν να αναλαμβάνουν από μόνα τους την ευθύνη και ο ρόλος μας θα γίνεται πιο εύκολος.

Προτού προχωρήσουμε στο πως της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας, ας δούμε λίγο, ποια είναι τα πλεονεκτήματα της:

Γιατί ομαδοσυνεργατική διδασκαλία;

Η συστηματική έρευνα στις επιστήμες της μάθησης έχει αναγνωρίσει ότι η ομαδική εργασία έχει παρόμοια αποτελέσματα με τη βιωματική μάθηση.

Πιο συγκεκριμένα οι Laal και Ghodsi b (2011) εφηύραν την εξής κατηγοριοποίηση για το τι κομίζει η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία:

Κοινωνικά οφέλη

• Η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία προάγει τη συνεργασία μεταξύ των μαθητών κι όχι τον ανταγωνισμό.

  
  

• Επιτρέπει σε όλους τους μαθητές να συμμετέχουν στη μαθησιακή διαδικασία, καθώς τους ωθεί στο να ενεργήσουν μέσα στην ομάδα.

  
  

• Επιπλέον, παρέχει την ευκαιρία τόσο στα μέλη της ομάδας όσο και στους εκπαιδευτικούς να αναγνωρίσουν και να αξιολογήσουν ατομικές δεξιότητες.

Ψυχολογικά οφέλη

• Καλλιεργεί την αυτοπεποίθηση των παιδιών, καθώς οι επικοινωνιακές και κοινωνικές δεξιότητές τους αυξάνονται.

  
  

• Βοηθά τα παιδιά να μάθουν να κάνουν επιλογές και να παίρνουν αποφάσεις. Μέσα στις ομάδες οι μαθητές/τριες έχουν τη δυνατότητα να εξασκηθούν μέσω της δικής σας καθοδήγησης και να πειραματιστούν με τις νέες έννοιες μέσα από ενεργητικές, βιωματικές δραστηριότητες, πριν κληθούν να τις εφαρμόσουν μόνοι/ες τους.

  
  

• Βοηθάει τα παιδιά να γνωρίσουν καλύτερα το ένα το άλλο και να επεκτείνουν τις σχέσεις τους και έξω από τον συνηθισμένο κύκλο τους.

  
  

• Βοηθά τα παιδιά να καλλιεργήσουν τις ηγετικές τους ικανότητες, την εκπροσώπηση της ομάδας, τη διαχείριση του χρόνου και την ανάληψη των ευθυνών.

Γνωστικά οφέλη

• Προωθεί την κριτική σκέψη.

  
  

• Εμπλέκει τους μαθητές ενεργά στη μαθησιακή διαδικασία.

  
  

• Τα γνωστικά αποτελέσματα της τάξης βελτιώνονται, καθώς οι μαθητές "αναγκάζονται" να διδάξουν στους συμμαθητές τους πράγματα, οπότε με αυτόν τον τρόπο εξασκούνται.

  
  

• Επιτρέπει τη διαφοροποίηση της διδασκαλίας. Η διδασκαλία για, παράδειγμα, σταθμούς, επιτρέπει διαφορετικές ομάδες να ασχολούνται με διαφορετικές εργασίες την ίδια στιγμή.

  
  

Πως μπορούμε να ξεπεράσουμε τις δυσκολίες;

1. Ανάθεση ρόλων

Ας ξεκινήσουμε με το πρόβλημα της ηγεσίας. Ένας πρακτικός τρόπος να αποφευχθούν κάποια από τα παραπάνω προβλήματα είναι να δώσουμε ρόλους σε όλα τα άτομα κάθε ομάδας, π.χ.

1. Αρχηγός (αυτός που συντονίζει τις εργασίες)

2. Αυτός που χρονομετρεί

3. Γραμματέας (αυτός που λαμβάνει να γράψει για την ομάδα)

4. Εκπρόσωπος ομάδας (αυτός που θα παρουσιάσει το έργο της ομάδας στην ολομέλεια της τάξης)

   
   

Το να έχει κάθε μαθητής/τρια κάποιο ρόλο θα βοηθήσει και τα πιο διστακτικά παιδιά να ενσωματωθούν στην ομάδα.

Οι ρόλοι οφείλουν να αλλάζουν κάθε φορά μεταξύ τους ώστε να περνούν όλα τα παιδιά από όλες τις θέσεις.

Στην αρχή μπορείτε να αναθέτετε εσείς εκ περιτροπής τους ρόλους. Καθώς τα παιδιά θα μεγαλώνουν και θα αποκτούν εμπειρίες, θα αρχίσουν να μοιράζονται από μόνα τους ρόλους τους.

Πολλές από τις δυσκολίες που αναφέραμε πιο πάνω θα λιγοστέυουν, καθώς η ομάδα θα δένεται και οι σχέσεις θα στενεύουν.

2. Πίστη στα οφέλη της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας

Δοκιμάσαμε την ομαδοσυνεργατική στην τάξη μας αλλά δεν πέτυχε...

Γιατί έγινε αυτό;

Έρευνες έχουν δείξει ότι το ήθος και ο ενθουσιασμός που δείχνει ο εκπαιδευτικός είναι σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονται τα παιδιά στην ομάδα.

Εάν ο εκπαιδευτικός δεν είναι πεπεισμένος για τα πλεονεκτήματα της εργασίας σε ομάδες, τότε αυτό θα φανεί στις αλληλεπιδράσεις των παιδιών. Δε θα έχουν ούτε αίσθηση κατεύθυνσης ούτε κίνητρα.

Βασική προϋπόθεση για την ομαδοσυνεργατική διδασκαλία είναι ο εκπαιδευτικός να πιστεύει ο ίδιος στην ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, να προετοιμάζει το κάθε μάθημα πολύ προσεκτικά και να υπάρχουν ξεκάθαροι στόχοι και δομή για τα παιδιά.

Δεν είναι τυχαίο, ότι μόνο το 10% των µαθητών που έχουν γνωρίσει την οµαδοσυνεργατική διδασκαλία ως εναλλακτική µορφή διδασκαλίας προτιµούν την παραδοσιακή, µετωπική διδασκαλία (∆ερβίσης, 1998, 97).

Πάνω από όλα πρέπει να είμαστε υπομονετικοί. Η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία σίγουρα απαιτεί χρόνο προκειμένου να υλοποιείται με επιτυχία στην τάξη. Αυτό δεν είναι κάτι που θα συμβεί από την πρώτη ημέρα εφαρμογής της.

Καθώς τα παιδιά θα συνηθίζουν να εργάζονται σε ομάδες, θα δείτε ότι σταδιακά θα παίρνουν μέρος στη λήψη αποφάσεων για μελλοντικές εργασίες. Η δέσμευσή τους θα αυξάνεται και θα αισθάνονται ότι η συμβολή τους στην επιτυχία του μαθήματος είναι σημαντική.

3. Γνώση διαφορετικών τεχνικών

   
   

Υπάρχουν 5 εύκολες μέθοδοι που μπορούμε να δοκιμάσουμε στην τάξη μας ξεκινώντας με την εταιρική διδασκαλία, δηλαδή τη διδασκαλία σε ζευγάρια.

Άλλες τεχνικές είναι η τεχνική παζλ, η μέθοδος Jigsaw, η αμοιβαία διδασκαλία και η μέθοδος STAD. Περισσότερα για αυτές τις μεθόδους μπορείς να διαβάσεις εδώ.

Το θεωρητικό υπόβαθρο της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας

Η έρευνα για τη συνεργατική μάθηση ξεκινά από πολύ παλιά (από τη δεκαετία του 1980) και έχει καταδείξει πολύ συγκεκριμένα αποτελέσματα.

Βασικός θεωρητικός πυλώνας της είναι πως η µάθηση δεν σηµαίνει απλώς απόκτηση πληροφοριών, αλλά είναι µία συνεχής διαδικασία επίλυσης εσωτερικών γνωστικών συγκρούσεων.

Οι συγκρούσεις αυτές δηµιουργούνται, αλλά και επιλύονται µέσα στο πλαίσιο της επικοινωνίας και της αλληλεπίδρασης του ατόµου µε το φυσικό και κοινωνικό του περιβάλλον (Ματσαγγούρας, 2000).

Στη σχολή αυτή αποφασιστικά έχει συμβάλλει η ψυχολογία της γνωστικής ανάπτυξης με κύριους εκπροσώπους τον J. Piaget και L. Vygotsky (κοινωνικός) εποικοδοµητισµός (social constractivism).

Η γνώση χτίζεται μέσα από την κοινωνική αλληλεπίδραση και τη συνεργασία με άλλους. Η μάθηση δεν είναι μια ατομική διαδικασία απομνημόνευσης, αλλά κάτι που συμβαίνει μέσα από τη συνεργασία, τον διάλογο και την κοινή δράση.

Η σχολή του Dewey και των άλλων εκπροσώπων της Νέας Αγωγής, εισηγήθηκαν και εφάρµοσαν την οµαδοσυνεργατική διδασκαλία για δύο βασικούς λόγους:

1. Πρώτον, διότι προωθούσε την κοινωνικοποίηση του ατόµου και τον εκδηµοκρατισµό της κοινωνίας και,

   
   

2. Δεύτερον, διότι εξασφάλιζε µε αυθεντικό τρόπο συνθήκες βιωµατικής µάθησης, την οποία θεωρούσαν ως τη µόνη αξιόλογη µορφή µάθησης (Καµαρινού 2000, 24).

∆εύτερη µεγάλη σχολή θεωρητικής στήριξης της οµαδοσυνεργατικής διδασκαλίας είναι η κοινωνική ψυχολογία, η οποία διαπιστώνει ότι, για να ξεπερασθούν οι κοινωνικές προκαταλήψεις και επιθέσεις είναι ανάγκη από πολύ νωρίς να εξασφαλισθούν συνθήκες φυσικής και ισότιµης αλληλεπικοινωνίας.

Εφαρμόζεται η ομαδοσυνεργατική στην Ελλάδα;

Είναι ερευνητικά τεκµηριωµένη η διαπίστωση ότι η οµαδοσυνεργατική διδασκαλία συµβάλλει σηµαντικά στην ανάπτυξη της γνωστικής, κοινωνικής και ηθικής αυτονοµίας και έκφρασης της προσωπικής δηµιουργικότητας του ατόµου, αλλά και στην ανάπτυξη των συλλογικών πρακτικών και στάσεων.

Επειδή, όμως, το παραδοσιακό σχολείο θεωρεί τη µάθηση ατοµική υπόθεση και αγνοεί την κοινωνική της διάσταση, εφαρµόζει συχνότερα πρακτικές ανταγωνισµού παρά συνεργασίας.

Ο Ευθύμης Τσιλικίδης, σε κείμενό του που παρουσίαστηκε σε ημερίδα της ΔΟΕ το 2016, ισχυρίζεται ότι η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία στην Ελλάδα υπονομεύεται από το ίδιο το Αναλυτικό Πρόγραμμα και τα σχολικά εγχειρίδια.

"Στην Ελλάδα το εκπαιδευτικό σύστημα αποδεικνύεται ανίκανο να υποστηρίξει στην πράξη τις μορφές διδασκαλίας και τη δόμηση της γνώσης που το ίδιο διακηρύσσει ως ιδανικές (Νικολακάκη κ.α., 2010). Δυστυχώς οι αρνητικές συνέπειες είναι πολλές. Πέρα από τις ακαδημαϊκές αδυναμίες, το κοινωνικοποιητικό έργο του σχολείου γίνεται δυσκολότερο: τα παιδιά στις σημερινές κοινωνικές συνθήκες στερούνται ευκαιρίες ζωντανής επικοινωνίας και κοινωνικής συνεργασίας. Έρχονται στο σχολείο και γίνονται μαθητές με ελάχιστες εμπειρίες συνεργασίας. (Νικολακάκη κ.α. 2010). Έτσι το σχολείο επιφορτίζεται με ένα ρόλο οι δυσκολίες του οποίου δεν αναγνωρίζονται: πρέπει να αναπτύξει και να βελτιώσει τις περιορισμένες κοινωνικές σχέσεις και να καλλιεργήσει συνεργατικές αξίες, στάσεις και συμπεριφορές, σ’ ένα ατομικιστικό, ανταγωνιστικό, υλοκεντρικό πλαίσιο."

Είναι προφανές οι προσπάθειες πολλών εκπαιδευτικών να δημιουργήσουν μια κοινότητα μάθησης στην τάξη τους, αναχαιτίζονται από το κλίμα ανταγωνισμού που πολλές φορές δημιουργείται ανάμεσα στους μαθητές, το οποίο βέβαια, αποτελεί καθρέπτη της πραγματικής κοινωνίας μας. Προς όφελος όλων είναι η δημιουργία ενός ευνοικού συνεργατικού κλίματος στο πεδίο της μάθησης.

Εάν θέλεις να μάθεις τεχνικές συνεργατικής μάθησης διάβασε εδώ.