Πέρα από τις Διαφάνειες: Μάθηση με Αυτενέργεια και Βίωμα
- Αυτενέργεια
- 13 Ιουλ
- διαβάστηκε 6 λεπτά
Έγινε ενημέρωση: 6 Σεπ
Ας δούμε λίγο πως έρχονται καθημερινά τα παιδιά σε επαφή με τη γνώση:
Παρουσιάσεις, διαλέξεις, εισιγήσεις ακόμη και στις πιο μικρές βαθμίδες εκπαίδευσης.
Στην αρχή, οι μαθητές/τριες παρακολουθούν μια διάλεξη. Στη συνέχεια, συμπληρώνουν κάποιο φύλλο εργασίας που βασίζεται σε αυτές τις σημειώσεις (στην καλύτερη περίπτωση). Μετά από μερικά μαθήματα δίνεται ένα τεστ.
Αν θέλουμε, όμως, οι μαθητές μας να κατανοήσουν πραγματικά τις έννοιες και τις ιδέες που διδάσκουμε, δεν αρκεί να τις ακούσουν ή να τις διαβάσουν. Πρέπει να τις επεξεργαστούν, να τις συνδέσουν, να τις εφαρμόσουν.
Διαφορετικά, ό,τι διδάσκουμε είναι απλώς λέξεις στον αέρα. Αυτή η προσέγγιση απέχει πολύ από την ουσιαστική, βιωματική μάθηση. Η πραγματική μάθηση δεν συμβαίνει με απλή αποστήθιση.
Οι μαθητές/τριες δεν είναι αποδέκτες πληροφοριών αλλά δρώντα υποκείμενα. Χρειάζονται ευκαιρίες να επεξεργαστούν, να αμφισβητήσουν, να πειραματιστούν, να συνδέσουν, να δημιουργήσουν.
Πρέπει να κάνουν κάτι με τη γνώση.
Σε αυτό το άρθρο, θα δούμε γιατί η αυτενέργεια και το βίωμα είναι θεμελιώδη για την κατανόηση και τη μακροπρόθεσμη μάθηση, θα εντοπίσουμε τα εμπόδια που οδηγούν σε παθητικές διδακτικές πρακτικές και κυρίως θα παρουσιάσουμε πρακτικές ιδέες για το πώς μπορούμε να ενισχύσουμε την ενεργητική συμμετοχή και αυτενέργεια των μαθητών/τριών μας μέσα στην τάξη.
Η παγίδα της "κάλυψης" της ύλης
Πολλοί/ές εκπαιδευτικοί δηλώνουμε ότι "καλύπτουμε" ένα κεφάλαιο ή μια ενότητα, ωστόσο στο τεστ διαπιστώνουμε πως ένα σημαντικό ποσοστό των μαθητών/τριών μας δεν κατάφερε να ανταποκριθεί.
Η αιτία συνήθως δεν βρίσκεται στα ίδια τα παιδιά, αλλά στον τρόπο με τον οποίο διδάχθηκε το αντικείμενο. Αν η διδασκαλία περιορίζεται στη μετάδοση πληροφοριών και στην ανάκλησή τους μέσα από τεστ ή φύλλα εργασίας, η γνώση δεν αποκτά νόημα, δεν συνδέεται με προϋπάρχουσες εμπειρίες, δεν ενεργοποιεί τη σκέψη. Αντίθετα, οδηγεί σε λήθη, αποστροφή και πλήξη.
Το χαμένο στάδιο στην πορεία της διδασκαλίας
Το κλασικό πεντάπτυχο της διδασκαλίας περιλαμβάνει:
Προσανατολισμό – Εισαγωγή στο θέμα.
Άμεση διδασκαλία – Παρουσίαση νέου υλικού.
Καθοδηγούμενη εξάσκηση.
Ανεξάρτητη εξάσκηση.
Αξιολόγηση.
Στην πράξη, συχνά παραλείπεται το στάδιο της καθοδηγούμενης εξάσκησης – το σημείο δηλαδή όπου οι μαθητές/τριες έχουν την ευκαιρία να πειραματιστούν με τις νέες έννοιες μέσα από ενεργητικές δραστηριότητες, πριν κληθούν να τις εφαρμόσουν μόνοι/ες τους.'
Ας δούμε, λοιπόν, τρόπους με τους οποίους μπορούμε να "γεμίσουμε" αυτό το χαμένο στάδιο με αυθεντικές μαθησιακές εμπειρίες.
Η Μάθηση θέλει επεξεργασία, όχι αντιγραφή
Αν ρίξετε μια ματιά στα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών - δεν ζητούν από τους μαθητές απλώς να απομνημονεύσουν ονόματα και γεγονότα.
Αντίθετα, οι στόχοι μιλούν για:
Ανάλυση και σύνθεση
Κατανόηση σχέσεων αιτίου-αποτελέσματος
Κριτική προσέγγιση ιστορικών πηγών
Σύνδεση παρελθόντος και παρόντος
Κι όμως, πολλές φορές περιοριζόμαστε σε διαλέξεις και φύλλα εργασίας. Αυτό δεν αρκεί. Και αν οι μαθητές αποτυγχάνουν, ενώ είναι παρόντες και συμμετέχουν, τότε το πρόβλημα δεν είναι εκείνοι. Είναι στον τρόπο που διδάσκουμε.
20 ιδέες για δραστηριότητες που ενισχύουν την αυτενέργεια και το βίωμα
Ακολουθούν ιδέες που μπορείτε να προσαρμόσετε σε διάφορα γνωστικά αντικείμενα, ηλικιακές ομάδες και θεματικές ενότητες, ώστε να εξασφαλίζετε στο μάθημά σας την ενεργή συμμετοχή, την επεξεργασία και τη δημιουργία.
1. Χαρτογράφηση εννοιών
Οι μαθητές/τριες δημιουργούν εννοιολογικούς χάρτες μετά την "παράδοση" της διδασκαλίας για να οπτικοποιήσουν τις σχέσεις ανάμεσα στις έννοιες που μαθαίνουν.
2. Δημιουργία κουίζ από τους/τις ίδιους/ες
Αντί να απαντούν σε ερωτήσεις, τους ζητάμε να δημιουργήσουν τις δικές τους ερωτήσεις πάνω στην ύλη (πολλαπλής επιλογής, ανοιχτού τύπου κ.ά.) και να τις ανταλλάξουν με συμμαθητές/τριες.
3. Παιχνίδια ρόλων
Οι μαθητές/τριες υποδύονται ιστορικά πρόσωπα, επιστήμονες, συγγραφείς ή χαρακτήρες και μέσα από διάλογο, ερωτήσεις ή debate παρουσιάζουν τη δική τους "οπτική".
4. Δημιουργία ψηφιακής αφήγησης
Οι μαθητές χρησιμοποιούν εργαλεία όπως το Canva, το Storyjumper ή το PowerPoint για να φτιάξουν αφηγήσεις σχετικές με το θέμα.
5. Δραστηριότητες τύπου "Escape Room"
Με γρίφους, στοιχεία και δοκιμασίες, οι μαθητές/τριες λύνουν προβλήματα και ανακαλύπτουν πληροφορίες μέσα από ενεργή εξερεύνηση.
6. Εκπαιδευτικά ντοκιμαντέρ από μαθητές/τριες
Οι μαθητές δημιουργούν μικρές ομαδικές παρουσιάσεις/βίντεο πάνω σε ένα θέμα. Αναλαμβάνουν ρόλους (σκηνοθέτης, ερευνητής, αφηγητής κ.ά.).
7. Φύλλα εργασίας τύπου "Σκέψου - Συζήτησε - Μοιράσου"
Πριν από κάθε δραστηριότητα, ζητάμε από τους/τις μαθητές/τριες να προβληματιστούν μόνοι/ες τους, να συζητήσουν σε μικρές ομάδες και τέλος να μοιραστούν στην ολομέλεια.
8. Δημιουργία αφίσας ή infographic
Για κάθε ενότητα, μπορούν να δημιουργούν αφίσες με βασικά σημεία ή infographic με σύνοψη του μαθήματος.
9. Ανακαλυπτική μάθηση
Αντί να τους δώσουμε την πληροφορία, παρουσιάζουμε παραδείγματα, ερωτήματα ή πειράματα και τους αφήνουμε να καταλήξουν στα συμπεράσματα.
10. Δημιουργία ψηφιακού λεξικού ή γλωσσαρίου
Για νέες έννοιες ή όρους, φτιάχνουν ένα συνεργατικό λεξικό με παραδείγματα, εικονογράφηση και χρήση στην πράξη.
11. Φανταστικές συνεντεύξεις
Γράφουν και παρουσιάζουν φανταστικές συνεντεύξεις με πρόσωπα ή χαρακτήρες που σχετίζονται με το μάθημα (π.χ. ένας αρχαίος φιλόσοφος, μια συγγραφέας, ένας αστροφυσικός).
12. Σενάρια "Και αν...;"
Τους θέτουμε υποθετικά σενάρια για να σκεφτούν συνέπειες, να προβλέψουν εξελίξεις ή να λάβουν αποφάσεις (π.χ. "Και αν η Γη σταματούσε να περιστρέφεται;" ή "Και αν ήσουν πρωθυπουργός/ισσα το 1821;").
13. Καλλιτεχνική απόδοση εννοιών
Ζωγραφική, μουσική, θεατρικό δρώμενο, κόμικ ή ποίημα που αποδίδει μια
επιστημονική ή ιστορική έννοια.
14. Ανασύνθεση γεγονότων/αφήγησης
Δίνονται αποσπάσματα από μια ιστορική αφήγηση ή λογοτεχνικό έργο και καλούνται να τα βάλουν σε σειρά ή να ξαναγράψουν την ιστορία από άλλη οπτική γωνία.
15. Πίνακες "ήξερα - θέλω να μάθω - έμαθα"
Κατά την έναρξη και το τέλος κάθε ενότητας, συμπληρώνουν πίνακες με προσωπικούς στόχους και συμπεράσματα.
16. Διάλογοι μεταξύ εννοιών ή αντικειμένων
Γράφουν διαλόγους όπου προσωποποιούν έννοιες (π.χ. η Καρδιά μιλά με τον Εγκέφαλο) ή αντικείμενα (π.χ. το Μολύβι μιλάει με το Πληκτρολόγιο).
17. Δημιουργία οδηγών/βοηθημάτων για άλλους/ες μαθητές/τριες
Π.χ. "Οδηγός επιβίωσης στο κεφάλαιο της γεωμετρίας" ή "Τι θα ήθελα να ξέρω πριν διαβάσω το 'Όνειρο στο κύμα'."
18. Παιχνίδια τύπου "Ζωντανό timeline"
Παίρνουν ρόλους και στέκονται στη σειρά του χρόνου κρατώντας στοιχεία (χρόνια, γεγονότα, τόπους) και παρουσιάζουν το δικό τους "χρονολόγιο" με αφηγηματική ροή.
19. Μικρές ερευνητικές αποστολές (WebQuests)
Σε δομημένο περιβάλλον, οι μαθητές/τριες εξερευνούν online πηγές και ολοκληρώνουν μια εργασία.
20. Δημιουργία podcast ή ραδιοφωνικής εκπομπής
Ηχογραφούν εκπομπές πάνω σε ένα θέμα (π.χ. "Ραδιοφωνική Ιστορία", "Η επιστήμη της εβδομάδας", "Λογοτεχνία με μια άλλη ματιά").
21. Μαθητικά συμβούλια μάθησης
Σε τακτική βάση, ομάδες μαθητών/τριών αξιολογούν και προτείνουν τρόπους διδασκαλίας, ρυθμούς και είδη δραστηριοτήτων. Δίνονται επιλογές και ευκαιρίες συνδιαμόρφωσης.
Λύσεις που Μπορούμε να Υλοποιήσουμε Τώρα
Μπορεί να πιστεύετε ότι όλα αυτά είναι ανέφικτα και μάλιστα στο μικρό χρόνο της μιας διδακτικής ώρας στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Δεν χρειάζονται εντυπωσιακές αλλαγές ή μακροχρόνια προγράμματα. Μικρές προσθήκες μπορούν να κάνουν τεράστια διαφορά. Μπορείτε απλά ανάμεσα στη διδασκαλία και την αξιολόγηση, προσθέστε δραστηριότητες επεξεργασίας της γνώσης:
Ταξινόμηση: Βάλτε τους μαθητές να ομαδοποιήσουν, να συγκρίνουν, να βρουν σχέσεις. Ενεργοποιούν έτσι τα νοητικά τους σχήματα.
Κινητικές Δραστηριότητες: Σύντομα θεατρικά, προσομοιώσεις, μοντέλα, ακόμη και δημιουργία με πλαστελίνη ή χαρτόνι!
Συζήτηση: Με τεκμηριωμένες απόψεις. Ιδανικά σε ζεύγη ή μικρές ομάδες. Εδώ είναι χρήσιμες στρατηγικές όπως το “Think-Pair-Share”.
Οπτική Αναπαράσταση: Χάρτες εννοιών, σκίτσα, διαγράμματα, πίνακες. Τους βοηθούν να “δουν” τις συνδέσεις ανάμεσα στις έννοιες.
Σύντομη Γραφή: Μικρά κείμενα για σύνθεση, προσωπική άποψη ή περίληψη. Η γραφή ενεργοποιεί τη σκέψη!
Μικρά Projects: Ακόμη και σε μία ώρα: αφίσα, κατασκευή, παρουσίαση, ερώτηση προς διερεύνηση.
Φόρμες Προβλέψεων (Anticipation Guides): Πριν από το μάθημα, οι μαθητές προβλέπουν ή σχολιάζουν δηλώσεις. Στο τέλος βλέπουν αν και πώς άλλαξε η άποψή τους.
Ποιοτική Καταγραφή Σημειώσεων: Ενίσχυση στρατηγικών σημειώσεων (π.χ. Cornell Notes, εννοιολογική χαρτογράφηση).
Ανάκληση και Ενίσχυση: Επαναφορά της πληροφορίας μέσα από παιχνίδια μνήμης, κάρτες ερωτήσεων, “έξυπνα κουίζ”.
Συμπερασματικά
Η διδασκαλία που βασίζεται μόνο στη μετάδοση πληροφορίας και την ανάκληση δεν επαρκεί για να δημιουργήσει μάθηση με νόημα. Αν θέλουμε οι μαθητές/τριές μας να θυμούνται, να συνδέουν, να αμφισβητούν, να δημιουργούν, τότε πρέπει να τους/τις το επιτρέψουμε.
Πρέπει να τους/τις αφήσουμε να πράξουν, να κάνουν λάθη, να αναστοχαστούν. Δεν απαιτούνται πάντα πολύπλοκες προετοιμασίες ή μακροχρόνια πρότζεκτ. Μικρές, ευέλικτες, παιγνιώδεις και εναλλακτικές παρεμβάσεις μπορούν να μεταμορφώσουν το μάθημα.
Η αυτενέργεια δεν είναι πολυτέλεια – είναι προϋπόθεση για πραγματική μάθηση. Αν λοιπόν νιώθεις ότι οι μαθητές/τριές σου "δεν θυμούνται τίποτα" ή "δεν δείχνουν ενδιαφέρον", μη ρίξεις το φταίξιμο σ’ εκείνους/ες. Ρίξε φως στη διδασκαλία σου. Ρώτησε τον εαυτό σου:
Τους/τις άφησα να κάνουν κάτι με όσα έμαθαν;
Τους/τις βοήθησα να συνδεθούν με το θέμα;
Τους/τις ενθάρρυνα να συνεργαστούν και να δημιουργήσουν;
Και αν η απάντηση είναι όχι, τότε απλά: ξεκίνα από σήμερα. Με μια ιδέα. Με ένα παιχνίδι. Με μια ερώτηση που δεν έχει σωστή απάντηση.
Το πρώτο βήμα προς μια τάξη όπου η μάθηση συμβαίνει στ’ αλήθεια.
🎯 Τελική Σκέψη
Η εκπαίδευση δεν χρειάζεται να είναι αποστειρωμένη ή μονότονη. Οι μαθητές θέλουν να μαθαίνουν - αρκεί να τους δώσουμε έναν λόγο να εμπλακούν.
Αν αισθάνεστε ότι το μάθημα δεν έχει το αντίκρισμα που θα θέλατε, αναρωτηθείτε:
“Κάνουν οι μαθητές κάτι με αυτό που μαθαίνουν;”
Αν η απάντηση είναι "όχι", είναι καιρός να προσθέσουμε το χαμένο βήμα.
Δε χρειάζεται κάτι φαντασμαγορικό. Αρκεί να αφήσουμε χώρο για επεξεργασία, έκφραση, και ενεργή εμπλοκή. Και τότε... όλοι θα αρχίσουμε να απολαμβάνουμε το σχολείο λίγο περισσότερο. Και οι μαθητές μας. Και εμείς.
